Czym jest, komu przysługuje i jak obliczyć zachowek?
Prawem do zachowku nazywamy możliwość wystąpienia przeciwko spadkobiercy, w celu uzyskania określonej sumy pieniężnej przeznaczonej do pokrycia lub uzupełnienia niekompletnego zachowku. Z taką sytuacją możemy mieć do czynienia, gdy uprawniony nie otrzymał należnej mu kwoty, darowizny, powołania do spadku lub w postaci zapisu.
Zachowek ma chronić rodzinę i bliskie osoby spadkodawcy po jego śmierci.
Kto może ubiegać się o zachowek?
Zgodnie z art. 991 kodeksu cywilnego, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którym z mocy ustawy przysługuje prawo do dziedziczenia, w przypadku trwałej niezdolności do pracy osoby uprawnionej lub w przypadku, gdy uprawniony zstępny jest małoletni, przysługuje 3/3 wartości udziału w spadku, który przypadałby mu z chwilą dziedziczenia ustawowego, a w pozostałych wypadkach – połowę wartości tego udziału (część zastrzeżona).
Zachowku można żądać tylko wtedy, gdy uprawniony nie otrzymał przysługującego mu zachowku ani w formie darowizny dokonanej przez zmarłego, ani w formie ustanowienia spadku lub w formie zapisu.
Należy jednak pamiętać, że uprawnienie do zachowku przysługuje wyłącznie osobom, które w konkretnym przypadku otrzymałyby spadek z ustawy po spadkodawcy. Może to być orzeczenie rozwodu, które wyłącza małżonka z grona spadkobierców ustawowych – wyklucza roszczenie o zachowek.
Jak obliczyć wartość zachowku?
Wartość zachowku oblicza się w następujący sposób:
Zarezerwowana część = A x B x C
A – udział zależny od osoby żądającej zachowku:
– 1/2 – jeśli osoba jest zdolna do pracy i osiągnęła pełnoletność
– 2/3 – jeśli osoba jest trwale niezdolna do pracy lub osoba małoletnia
B – udział w spadku osoby żądającej zachowku (zgodnie z prawem)
Na przykład: Jeśli dwie osoby odziedziczą jedną, udział każdej z nich wynosi 1/2.
C – tzw. substytut zachowku, czyli wartość spadku pozostawionego przez spadkodawcę (zmarłego).
Oblicza się go w następujący sposób:
C = majątek spadkowy (majątek) – zobowiązania (długi) spadku + darowizny i zapisy windykacyjne złożone przez zmarłego.
Odpowiedzialność za zapłatę zachowku obciąża spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych oraz obdarowanych na podstawie umowy darowizny.
Komu zachowek NIE przysługuje?
Roszczenia pieniężne nie przysługują osobom, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia. Spadkodawca może pozbawić zstępnych możliwości ubiegania się zachowku – wydziedziczyć – poprzez wpis w testamencie.
Należy pamiętać, że przyczyna wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku powinna jasno wynikać z testamentu.
Czy zachowek może się przedawnić?
Ze względu na to, że taka instytucja jest roszczeniem majątkowym, ulega przedawnieniu.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego – roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od ogłoszenia testamentu. Jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu, roszczenie przedawnia się z upływem 5 lat od otwarcia spadku. Może nastąpić to wyłącznie na drodze sądowej lub notarialnej. Śmierć spadkodawcy nie może być utożsamiana z ogłoszeniem testamentu.
Jeśli opisana w spadku darowizna została dokonana 10 lat przed odczytaniem spadku, nie uwzględnia się jej wówczas przy ustalaniu wysokości zachowku. W takiej sytuacji osoba, która otrzymała spadek nie ponosi odpowiedzialności za roszczenie o uzupełnienie zachowku.
Zachowek a darowizna
Podstawą obliczania wartości zachowku jest tzw. substrat. W przypadku, w którym darowizny wyczerpywały spisany w testamencie majątek, obdarowany powinien liczyć się z kierowaniem wobec niego roszczenia o zachowek.
Darowizna jest doliczana do wartości spadku uzyskując substrat zachowku. Czysta wartość spadku jest wartością aktywów spadkowych pomniejszonych o wszelkie długi.
Pamiętajmy, że dokonanie darowizny za życia nie chroni przed roszczeniem o zachowek. W sytuacji, w której niemożliwe jest uzyskanie określonej sumy od spadkobierców, uprawniony do roszczeń pieniężnych może wystąpić do obdarowanego z żądaniem uzupełnienia zachowku.
